Akkor lamba nedir ? Akkor lambalar wolfram (tungsten) metalinin ısıtılması sonucu yaydığı ışıkla aydınlatma sağlayan lambalardır. Akkor lamba içindeki tungsten metaline lamba flemanı ya da teli denilmektedir. Akkor lambanın temelde iki farklı çeşidi bulunmaktadır: normal akkor lamba ve halojen akkor lamba.
Normal Akkor Lamba
Üzerinden akım geçen bir iletkenin ışık verimi, oluşan sıcaklık ne kadar yüksek olursa kadar büyük olur. Doğada çok yüksek sıcaklığa dayanan birkaç element sayılabilir. Bunlardan en önemlisi Wolfram(Tungsten) metalidir. Wolframın ergime derecesi 3400 ºC kadardır. İşte akkor lambalar bu metalin kullanımıyla hayat bulmuş elektrik aygıtlarıdır.
Ülkemizde Uludağ’dan çıkarılan wolfram filizinden kimyasal yöntemlerle önce toz halde wolfram metali elde edilmektedir. Wolfram tozu sıkıştırılarak sinterlenir ve dövülür. Dövme işleminden sonra wolfram metal dokusu sıkışır ve son derece sert bir metal elde edilir. Sonra elmas matristen geçirilerek tel halinde çekilir. Çekme işlemi telin çapı 0,01 mm oluncaya kadar birkaç kademede yapılmaktadır. Yüksek bir ısı ve bunun sonucu büyük bir ışık verimi elde etmek için wolfram teli tek ya da çift kat olmak üzere spiral hale getirilir. Wolfram tel ısındığında havada hemen okside olup yanacağından ampul içerisine azot ve argon-kripton gibi asal gazlardan oluşmuş bir karışım doldurulmuştur.
Akkor Lamba Tasarruflu Mudur ?
Akkor flemanlı bir lambanın ortalama yaşam süresi 1000 çalışma saatidir. Akkor lambalar gerilim yükselmelerine karşı çok duyarlıdır. %5 lik bir gerilim artması ışık verimini %20 yükseltir, ancak yaşam süresini yarı yarıya azaltır. %5 lik bir gerilim düşmesi ise yaşam süresini iki misli uzatmaktadır.
Işık verimi lambanın güç çekişinin artmasıyla yükselir. Gerilimi yükseltmek suretiyle ışık verimini yükseltme, yaşam süresini kısaltma pahasına fotoğrafçılıkta sık başvurulan bir yöntem olmuştur.
Akkor lambaların en büyük mahzuru toplam verimlerinin düşük olmasıdır. Bunlarda çekilen elektrik gücünün %90’ı ısı %10’u ışık gücüne çevrilir.
Enerji verimliliğinin düşük olması yüzünden artık üretimi yapılmamaktadır. Hatta AB ülkelerinde üretimi ve satışı yasaklanmıştır. Bu lambalar yerine tasarruflu lambalar ve LED lambalar tercih edilmektedir. LED lambaların elektrik gücünü ışık gücüne çevirme oranı çok daha yüksektir. Kısacası akkor lamba tasarruflu değildir.
Lamba duyları bütün dünyada standarttır. Taşınmaz yerlerde kullanılan vida paftalı duylar Edison duyu olarak da tanınır. Duyun ortalama çapı 27 mm kadardır. Bu nedenle E-27 duyu olarak da bilinmektedir. Daha büyük (örneğin Golyat duyu) ve daha küçük çaptaki duylar da yerine göre kullanılır. Otomobil gibi taşınabilir yerlerde vida paftalı duy gevşediğinden mahzurludur. Bunun yerine saplama duy veya bajonet duy kullanılmaktadır.
Halojen Akkor lambalar
Normal akkor lambalarda zamanla yüksek ısıdan dolayı wolfram metali buharlaşmakta ve lamba soğuduktan sonra ampulün iç çeperinde yoğunlaşarak camı karartmaktadır. Bu oluşum özellikle yüksek güçlü lambaların ışık şiddetlerinde oldukça yüksek bir azalma ortaya çıkarır.
Halojen akkor lambaların içindeki gazda bir miktar iyot veya brom gibi bir halojen bulunur. Lambanın yanması anında oluşan wolfram buharı 250 ºC – 1450 ºC arasında iyot ile gaz halindeki wolframiyodür şeklinde birleşir. Lambanın içerisinde çok yüksek ısıdan dolayı flemandan çevreye doğru bir gaz akımı kapalı devre dolaşmaktadır. Bu dolaşım halinde gaz halindeki wolframiyodür sıcak wolfram flemana değdiğinde, 1450 ºC üzerindeki ısı nedeniyle tekrar wolfram ve iyota ayrışır. Böylece buhar halinde uzaklaşmış olan wolfram tekrar flemana taşınmış olur. Açığa çıkan iyot yeniden wolfram buharı yakalamak üzere gaz akımıyla çepere doğru itilerek bu oluşum devam eder.
Halojen akkor lambalarda cam kararması olmadığından, yaşam süresi boyunca ışık şiddetleri kararlı kalmaktadır. Ancak bu lambalarda camın ısısı 250 ºC nin altına düşmemelidir. Aksi halde iyot wolfram ile birleşememektedir. Bu nedenle halojen akkor lambalarında kuvars camı kullanılmıştır. Kuvars camından faydalanılarak lambanın boyutları oldukça küçültülmüş ve içindeki gaz basıncı yükseltilerek flemana daha çok yüklenilebilmiştir (Kuvars camı adi camlara nazaran ısı ve basınca daha çok dayanıklıdır). Halojen lambaların normal akkor lambalara göre ışık verimleri yüksektir. Bol ışık kaynağı olarak kullanılan örneğin 1000 W’lık bir halojen lambanın ışık verimi 22 lm/W iken adi akkor lambalar için bu 18,8 lm/W’dır. Halojen lambalar en çok oto farlarında, projeksiyon ve 8 mm sinema makinalarında kullanılmaktadır.
