Bu yazımızda mıknatıs nedir sorusuna yanıt vereceğiz. Adını ülkemizdeki Manisa ilinden alan “manyetit” taşının(bir cins demir oksit) çok eski çağlardan beri bazı demir parçalarını çektiği biliniyordu. Bu oluşum yüzyıllar boyunca incelenmiş, ancak atomun yapısı öğrenildikten sonra anlam kazanmıştır. Gerçekte bir maddenin mıknatıslık özelliği gösterip göstermemesi, onun sondan ikinci elektron yörüngesindeki elektronların dizilişine ve hareketlerine bağlıdır. Bu diziliş bakımından demir, nikel, kobalt gibi metaller birbirine çok benzemekte ve ferromanyetik metaller olarak anılmaktadır. Nitekim bir mıknatıs çubuk nikel, kobalt, demir, çelik, plastik, tahta, kağıt ve bakır parçalarından oluşmuş bir kümeye yaklaştırıldığında yalnızca ferromanyetik metalleri çektiği görülecektir. Mıknatıs nedir sorusuna mıknatısın işlevi üzerinden yola çıkarak demir nikel kobalt gibi ferromanyetik metalleri çeken bir maddedir diyebiliriz.
Mıknatısın Kutupları
Bir mıknatısın ferromanyetik metallere gösterdiği çekme etkisine karşın, iki mıknatısın birbirine karşı gösterdiği etkiler farklı olmaktadır. Nitekim iki mıknatıs çubuk birbirine yaklaştırıldığında ya birbirini çekecek ya da itecektir. Buradan bir mıknatısın da elektrikte olduğu gibi iki kutbu olduğu sonucuna varılır. Bu kutuplara N ve S kutupları denilir. N ve S olarak isimlendirilmesinin nedeni North (Kuzey) ve South (Güney) kelimelerinin baş harfleri olmalarıdır.
Mıknatıs İkiye Bölünürse Ne Olur
Bir mıknatısta şekli ne olursa olsun (N) ve (S) olmak üzere en fazla iki farklı kutup bulunur. Mıknatıs özelliği ortadan uçlara gidildikçe çoğalır. Herhangi bir çubuk mıknatısın tam ortasında hiçbir çekme özelliği yoktur. Aynı kutuplar birbirini iter (N-N ve S-S); farklı kutuplar (N-S) birbirini çeker. Bir mıknatıs kaç parçaya bölünürse bölünsün, parça sayısı kadar yeni mıknatıs oluşur. Bu bölme işleminin git gide devam ettiği varsayılırsa, işlem sonucu artık bölünemez kalan en küçük mıknatıs parçası elemanter mıknatıs olarak tanımlanır. Bu tanımdan bir mıknatısın böyle bir çok elemanter mıknatıstan oluştuğu düşünülmüştür. Nitekim iki ucundan vida çektirilmiş iki mıknatıs çubuk farklı kutuplarından birbiriyle birleştirildiğinde, birleşme yerindeki vidaların düştüğü görülmüştür. Buradan yeni bir mıknatısın oluştuğu ve bir mıknatısın ortasında çekim olmadığından vidaların düştüğü anlaşılmaktadır.
Bir mıknatıs demir parçasını çektiğinde çekilen bu parça mıknatıslık özelliği kazanır ve diğer demir parçalarını çekebilir. Örneğin bir iğne kutusuna daldırılan bir mıknatıs uç uca tutunmuş bir çok iğne çeker. Ancak bu çekme devamlı değildir. Çünkü mıknatısa tutunan iğneler kurtarıldığında bunlara çekili kalan iğneler de düşerler.
Demir ve ferromanyetik diğer metaller de mıknatıslar gibi elemanter mıknatıslardan oluşmuştur. Ancak kendi başlarına çekme özelliği göstermeyen bu metaller içinde elemanter mıknatıslar dağınık ve düzensiz dururlar. Bu nedenle dışa karşı mıknatıslık özelliği yoktur. Böyle bir çubuğa bir mıknatıs yaklaştırıldığında, dağınık duran elemanter mıknatıslar dağınık durumdan kurtularak bir hizaya geçmektedir. Bundan dolayı : Mıknatıslamak, elemanter mıknatısları bir hizaya getirmektir.
Artık Mıknatıslık Nedir
Bir demir parçası içinde bir hizaya gelmiş elemanter mıknatıs sayısı ne kadar çoksa, mıknatıslık etkisi o kadar büyük olur. Mevcut bütün elemanter mıknatısların hepsi hizalanmış ise artık mıknatıslık etkisinin fazladan yükseltilmesi olanaklı değildir. Bu durum manyetik doyum hali olarak adlandırılır.
Mıknatıslık özelliğini çabuk yitiren maddeler yumuşak manyetik maddeler olarak tanımlanır. Yumuşak manyetik maddelere örnek olarak yukarıda anlatılan iğneler verilebilir. Bunlar mıknatısın uzaklaştırılması ile birbirlerini bırakarak şekilde gözüken dağınık dizilmiş elemanter mıknatıs yapısına geçmişlerdir. İç sürtünme nedeniyle tekrar eski yapısına dönemeyip uzun süre elemanter mıknatısları hizalı kalan maddeler sert manyetik maddeler olarak anılır.
Sert manyetik maddelerden devamlı-sürekli- mıknatıslar (permanent magnet) yapılır. Bir mıknatısta arta kalan manyetiklik remanens ya da artık mıknatıslık olarak tanımlanır. Bir demir parçasının mıknatıslık özelliği, örneğin akkor hale getirmekle yitirilebilir. 769 ºC üzerinde ısıtılan her demir parçasının manyetik özelliği tekrar soğuyuncaya kadar yok olur. Çarpma ve sarsma işlemleri de mıknatıslığı azaltır. Saatlerin bazı parçalarında mıknatıslık hiç istenmez. Bu gibi parçalar örneğin: sargılarından alternatif akım geçen bir bobinin içinden geçirilerek antimanyetikleştirilir.
Mıknatıs nedir , mıknatısın kutupları, mıknatısın çektiği metaller, mıknatısın çekmediği metaller, artık mıknatıslık gibi konulara değindiğimiz bu yazı umarım faydalı olmuştur. Keyifli günler.
